Twee onderzoekers over legitimiteit in migratiebeleid
“Zonder rechtvaardigheid geen effectief terugkeerbeleid”
Twee onderzoekers over legitimiteit in migratiebeleid
“Zonder rechtvaardigheid geen effectief terugkeerbeleid”
Ze benaderen het thema vanuit verschillende invalshoeken, maar komen tot dezelfde conclusie: terugkeerbeleid dat niet als legitiem wordt ervaren door de mensen die ermee te maken hebben, is gedoemd te mislukken. Tijdens het DTenV Wetenschapsevent spraken we met onderzoekers Mieke Kox (Erasmus School of Law) en Arjen Leerkes (Universiteit Maastricht) over de cruciale rol van legitimiteit in het migratiedomein.
Waarom is het eigenlijk belangrijk om legitimiteit te onderzoeken in de context van migratiebeleid? “De overheid, zeker een moderne democratische overheid, is afhankelijk van legitimiteit van beleid om effectief te zijn,” legt Leerkes uit. “Maar legitimiteit is ook een doel op zichzelf. We willen dat het beleid aan bepaalde eisen voldoet, bijvoorbeeld op het gebied van mensenrechten.”
Kox vult aan: “Het gaat niet alleen om effectiviteitsvraagstukken, maar ook om rechtsstatelijke vraagstukken. Het is makkelijk om iets juridisch gezien legitiem te maken door het in de wet op te nemen, maar dat betekent nog niet dat het rechtvaardig wordt gevonden. Voor het goed functioneren van een rechtsstaat is het belangrijk dat recht ook rechtvaardig wordt geacht door de mensen die ermee te maken hebben.”
Drie dimensies van legitimiteit
“Er wordt in onderzoek vooral gekeken naar procedurele rechtvaardigheid”, legt Kox uit. ‘Die aspecten zijn belangrijk, maar ik pleit voor een bredere opvatting.’ Volgens haar omvat legitimiteit in de migratiecontext drie essentiële dimensies.
- Juridische legitimiteit: Wordt het beleid conform het recht uitgevoerd en is het in overeenstemming met internationale mensenrechtenverdragen?
- Normatieve legitimiteit: Hebben mensen het gevoel dat hun rechten gerespecteerd worden? Doet de uitvoering van het recht ook recht aan hun ideeën van rechtvaardigheid en hebben zij het idee dat fundamentele rechten als hun veiligheid, het belang van het kind, en de menselijke waardigheid gerespecteerd worden?
- Procedurele rechtvaardigheid: Hoe wordt de procedure ingericht? Worden mensen met respect behandeld? Hebben ze een stem in de procedure? Zijn procedures neutraal en consistent?
“Je hebt al deze aspecten nodig om tot ervaren rechtvaardig beleid en legitieme uitvoering ervan te komen”, benadrukt Kox.
Verschillende perspectieven, verschillende ervaringen
Opvallend is dat legitimiteit niet door alle migranten op dezelfde manier wordt ervaren. “Het is sterk afhankelijk van iemands achtergrond”, vertelt Kox. Het land van herkomst, migratiegeschiedenis, een mogelijk koloniaal verleden met Nederland, leeftijd, duur van het verblijf hier; al deze factoren beïnvloeden of mensen het beleid als legitiem ervaren.” Leerkes wijst op de spanning tussen verschillende perspectieven: “In beleidsdiscussies kijken we vaak naar hoe wij als kiezers het beleid zien, maar we kijken niet echt naar hoe de mensen die zich eraan moeten houden het ervaren: de migranten, ambassades, advocaten en organisaties die met hen werken.”
Deze verschillende perspectieven leiden volgens hem ook tot een culturele strijd over grenzen: “Je ziet dat in armere landen mensen zich steeds meer bewust worden van de wereldwijde ongelijkheid, waardoor de vraag opkomt: hebben rijke landen eigenlijk wel het recht om anderen buiten te sluiten?”
De asielprocedure als vormend element
Een belangrijk inzicht uit het onderzoek van Leerkes is dat de ervaring van migranten tijdens de asielprocedure al bepalend is voor hoe ze later aankijken tegen terugkeer. “Als mensen meer het gevoel hebben dat beslissingen goed genomen worden, dat ze die beslissingen begrijpen en dat ze met respect worden behandeld, dan zie je dat ze iets meer openstaan voor een gesprek over terugkeer.”
Kox sluit zich hierbij aan: “Het voortraject is cruciaal. Als iemand bijvoorbeeld door de vreemdelingenpolitie als 'illegaal' wordt bestempeld en daar boos over is, dan zit diegene later nog steeds in de weerstand als de DTenV-medewerker over terugkeer praat. Je moet eerst die eerdere ervaringen adresseren voordat je aan toekomstcounseling kunt beginnen.”
Verbeteringen in de praktijk
Hoe kunnen beleidsmakers en professionals in de praktijk de perceptie van legitimiteit verbeteren? Leerkes benadrukt het belang van een holistische benadering: “We moeten naar het hele migratiebeleid kijken vanuit het perspectief van legitimiteit. Hoeveel ruimte is er voor arbeidsmigratie? Hoeveel ruimte is er voor mensen om tijdelijk naar Nederland te komen?”
Voor directe contacten met migranten beveelt Kox aan: “Voer het gesprek breder dan alleen over terugkeer. Praat over aspiraties, over ervaringen en kijk van daaruit wat mogelijk is. Neem iemands zorgen serieus, waarom is iemand het niet eens met de beslissing? Wat zit daarachter? Door die zorgen te adresseren, kom je verder.”
Leerkes: “Medewerkers vinden het moeilijk om echt uit te leggen waarom iemand terug moet. Ze zeggen vaak: 'het is besloten' en 'het is voor jou veilig'. Maar de werkelijkheid is meestal niet zo zwart-wit. Mensen kunnen wel degelijk onveiligheid ervaren die ook objectief is, maar niet ernstig genoeg voor asiel. Door dat te erkennen, neem je mensen serieuzer.”
Toekomstperspectief: brede participatie
Beide onderzoekers pleiten voor een bredere betrokkenheid van stakeholders bij het vormgeven van migratiebeleid. “Wat mij opvalt is dat bij beslissingen over veilige landen diasporagroepen niet worden gehoord, terwijl die vaak heel veel weten over wat er aan de hand is in die landen”, zegt Leerkes. “Dat zou je wel moeten doen.”
Kox sluit af met een oproep tot een fundamenteler debat: “De tendens is nu: de meerderheid wil een strenger migratiebeleid. Maar de vraag die we moeten stellen is: in wat voor land willen we wonen en wat voor migratiebeleid past daarbij? We moeten veel meer naar de toekomst kijken en niet ad hoc reageren op de waan van de dag.”
Mieke Kox is universitair docent bij de Erasmus School of Law aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Ze onderzoekt hoe migranten zonder verblijfsrecht wet- en regelgeving ervaren en doet onderzoek naar verschillende vormen van vreemdelingentoezicht.
Arjen Leerkes is “Professorial fellow” bij de Universiteit van Maastricht en hoofddocent aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Daarnaast werkt hij bij het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (WODC).
Mieke Kox is universitair docent bij de Erasmus School of Law aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Ze onderzoekt hoe migranten zonder verblijfsrecht wet- en regelgeving ervaren en doet onderzoek naar verschillende vormen van vreemdelingentoezicht.
Arjen Leerkes is “Professorial fellow” bij de Universiteit van Maastricht en hoofddocent aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Daarnaast werkt hij bij het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (WODC).
“Voer het gesprek breder dan alleen over terugkeer. Praat over aspiraties, over ervaringen en kijk van daaruit wat mogelijk is.”
Mieke Kox
