Keynote Hanne Beirens
“Terugkeer vraagt om erkenning van het besluitvormingsproces van de migrant”
Keynote Hanne Beirens
“Terugkeer vraagt om erkenning van het besluitvormingsproces van de migrant”
Hanne Beirens, tot voor kort directeur van het Migration Policy Institute Europe, presenteerde de voorlopige resultaten van een uitgebreid onderzoek naar de invloed van terugkeerbegeleiding en herintegratieondersteuning op de besluitvorming van vreemdelingen die Nederland moeten verlaten. Het onderzoek, in opdracht van het WODC, is bijzonder actueel nu de Europese Commissie recent haar voorstel tot hervorming van het wetgevend kader heeft gepubliceerd.
“Dit onderzoek levert een belangrijke bijdrage aan de tot nu toe zeer magere kennis over dit onderwerp,” benadrukte Beirens. Zeker nu het voorstel tot de hervorming van EU wetgeving over terugkeer een nieuw artikel naar voren schuift alle EU lidstaten zou verplichten om een counseling- en re-integratieprogramma te hebben. Naast kwantitatieve analyse van de data uit het DTenV case management systeem, sprak het onderzoeksteam met terugkeerders in Nigeria en Irak, regievoerders en beleidsmakers in Nederland en andere EU-landen.
Belangrijkste bevindingen
Via drie theoretische kaders keken de onderzoekers naar de factoren die een rol spelen bij de besluitvorming van de migrant. Allereerst de push- en pull factoren: wat zet migranten aan tot terugkeer of schrikt hen juist af? Ten tweede gedragstheorie: hoe en waarom werken mensen mee aan wat van hen door de overheid gevraagd of opgedragen wordt? En als derde besluitvorming in onzekere tijden: hoe nemen migranten beslissingen in een context van onzekerheid, beperkte informatie en hoge risico’s?
De studie bevestigt dat terugkeer een scharniermoment is in het leven van migranten, een keuze die onder aanzienlijke beperkingen en risico”s wordt gemaakt. “We zien een spectrum van zelfregie oftewel ‘agency’ bij de besluitvorming”, legde Beirens uit. “Aan de ene kant staan mensen die willen terugkeren om persoonlijke redenen zoals gezondheid of familiebehoeften. Aan de andere kant zijn er mensen die onder grote dwang een beslissing nemen, bijvoorbeeld vanuit detentie.”
Een cruciale bevinding is dat de mate van zelfregie bepaalt in hoeverre counseling en herintegratiesteun impact hebben. Voor migranten met hoge zelfregie (die zelf voor terugkeer kiezen) is vooral informatie en logistieke hulp bij het organiseren van hun terugkeer en de reintegratie in het herkomstland nodig. Voor migranten met gemiddelde zelfregie (die twijfelen of geleidelijk accepteren) is intensievere counseling meer effectief. En voor migranten met lage zelfregie (die onder dwang het vertrekproces doorlopen) heeft counseling weinig direct effect op de terugkeerbeslissing zelf, maar kan counselling wel van belang worden wanneer de persoon alsnog zelf besloten heeft dat terugkeer een reële, en misschien zelfs de enige resterende, optie is.
Aanbevelingen voor beleid
“Noch counseling, noch herintegratiesteun alléén kan een vreemdeling overtuigen om voor begeleide terugkeer te kiezen”, concludeerde Beirens. “Maar beide interventies kunnen wel bijdragen aan weloverwogen beslissingen en duurzame terugkeer, als ze goed worden ingezet en afgestemd op individuele omstandigheden.” Om te besluiten met de volgende aanbevelingen:
- Investeer in meerdere toegangspunten en -momenten voor terugkeercounseling.
- Zorg zo vroeg mogelijk voor juridische duidelijkheid over terugkeer en re-integratie mogelijkheden via informatieverstrekking, en waar nodig counseling.
- Zet in op meer context-specifieke counseling door bijvoorbeeld hulpverleners of regievoerders diepte-training te geven over de situatie in (een selectie van) herkomstlanden en virtuele contactmomenten met lokale organisaties en terugkeerders te faciliteren. Dit vergroot de geloofwaardigheid van de counseling richting de potentiële terugkeerder.
- Ontwikkel een gezins- en gemeenschapsgerichte aanpak zodat counseling beter zicht krijgt op de rol die families van migranten spelen in de besluitvorming tot terugkeer en die mede vorm kan geven.
- Ondersteun investeringen in landen van herkomst.
Meer lezen over het onderzoek? Het interview met Ravenna Sohst, één van de onderzoekers bij het Migration Policy Institute, is nu te vinden in VreemdelingenVisie #47. Het onderzoek zelf wordt naar verwachting medio 2025 gepubliceerd.
“Intrinsieke motivatie is van groot belang bij terugkeer.”
Medewerker ngo
